بررسی عوامل موثر بر فراهم شدن بستر لازم برای صادرات زعفران ایران با نام تجاری (برند) ایران

امروزه سیاست توسعه صادرات غیر نفتی یکی از مهمترین استراتژیهای توسعه و تعالی اقتصاد تک محصولی ایران به شمار می شود. با توجه به توان منحصر به فرد ایران در تولید و صادرات زعفران، این محصول می تواند یکی از محورهای توسعه صادرات غیرنفتی قرار بگیرد. با وجود اینکه بیش از 90? زعفران جهان در ایران تولید می شود، دادوستدهای جهانی نشان دهنده این است که کشورهایی نظیر اسپانیا و امارات با واردات فله ای این محصول و صادرات مجدد اصولی و مدیریت نام های تجاری آن، توانسته اند خود را به عنوان صادرکنندگان عمده در منظر مصرف کنندگان نهایی جهان تثبیت نمایند. نام ایران در بازارهای بین المللی این محصول کمتر شناخته شده است و ارزش افزوده حاصل از صادرات مجدد آن عمدتاً توسط کشورهای مذکور تحصیل می گردد. این موضوع، تأمل در این خصوص را ضروری و لزوم ارتقا جایگاه زعفران ایران در بازارهای جهانی را آشکار می سازد. در این تحقیق ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه ای مبانی نظری و ادبیات موضوع مورد کاوش قرار گرفت و در این راستا، چهار فرضیه مطرح گردید. سپس با استفاده ارزیابی شاخص ها و مولفه های حاصل از مطالعات ادبیات موضوع توسط ابزار پرسشنامه 70 سوالی و همچنین بهره گیری از ابزار مصاحبه حضوری سعی شد تمام ابعاد موضوع بررسی گردد. در نهایت، با بکارگیری نرم افزار آماری spss داده های حاصل از پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. متغیر وابسته این پژوهش، میزان صادرات زعفران ایران با نام تجاری ایرانی می باشد که عوامل موثر بر آن را در قالب 4 دسته متغیر مستقل با عناوین؛ 1- آموزش و ترویج مناسب برای برندسازی زعفران ایران، 2- حضور دلالان و صادرات فله ای زعفران ایران، 3- سیاست های حمایتی سازمان ها و تشکل های ذیربط زعفران و 4- میزان استفاده صادرکنندگان از روش های نوین بازاریابی، که به 12 شاخص و 70 مولفه جزئی تر تقسیم شده بود در دو وضعیت فعلی و مطلوب بررسی و میزان تاثیر هر یک را ارزیابی گردید. این تحقیق از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی و از نظر روش از نوع تحقیقات توصیفی می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه صادرکنندگان فعال در امر صادرات زعفران ایران که عضو اتحادییه صادرکنندگان زعفران و صندوق توسعه صادرات زعفران ایران هستند، می باشد. این تحقیق به صورت سرشماری انجام گرفته که درنهایت از جامعه آماری 40 عضوی 35 عضو به پرسشنامه تحقیق پاسخ داده و مبنای تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. تحلیل آمار توصیفی تحقیق نشان از ورود موج جدیدی از افراد با تحصیلات عالی به حوزه صادارت زعفران ایران که بین 30 تا 40 سال سن دارند و 31? پاسخ دهندگان را شامل می شوند، دارد. بیشترین طبقه در توزیع فراوانی سابقه فعالیت پاسخ دهندگان که 40? افراد را شامل می شود، دارای سابقه فعالیت صادراتی بین 10 تا 20 سال می باشند. 4 فرضیه تحقیق که در دو وضعیت فعلی و مطلوب مورد ارزیابی قرار گرفت به قرار زیر است. فرضیه اول: کمبود آموزش و ترویج مناسب برای برندسازی زعفران ایران عامل موثری در ایجاد نشدن برندهای معتبر ایرانی در بازارهای جهانی زعفران می باشد. این فرضیه با میانگین پاسخ های 2/163 از طیف لیکرت 1 تا 5 و انحراف معیار 0/358 و سطح معنی داری 0/000 تایید گردید. طبق تحلیل نتایج در شرایط فعلی با وجود این که آموزش کارشناسان کشاورزی و آزمایشگاهی و همچنین آموزش روشهای جدید بسته بندی در وضعیت نسبتا مناسبی قرار دارد، عدم اهتمام کافی به فرهنگسازی برای ایجاد و ارتقا برند برای زعفران ایران موجب اشتهار بین المللی برندهای ایرانی نشده است. این فرضیه در شرایط مطلوب نیز بررسی گردید و با میانگین پاسخ ها 4/015 و انحراف معیار 0/352 و سطح معناداری 0/000 تایید گردید و بجز برگزاری جشنواره های گردشگری در مناطق زعفران خیز که احتمال سواستفاده رقبای خارجی را افزایش می دهد، سایر عوامل رابطه معنا دار و مستقیمی با ایجاد و ارتقا برند برای زعفران صادراتی ایران دارد. فرضیه دوم: حضور دلالان و واسطه ها در بازارهای زعفران ایران و جهان سبب صدور فله ای و بدون برندهای معتبر ایرانی در بازارهای جهانی شده است. این فرضیه با میانگین پاسخ های 3/914 از طیف لیکرت 1 تا 5 و انحراف معیار 0/398 و سطح معنی داری 0/000 تایید گردید. طبق تحلیل نتایج در شرایط فعلی رعایت استاندارد در فرآوری و بسته بندی زعفران صادراتی و وضع عوارض بر صادرات بسته های غیر کوچک تنها تا حدی می تواند مانع صادرات فله ای شود و یافتن راهکارهای عملی برای جلوگیری از صادرات فله ای را کمی ریشه ای تر و در توجه به اهمیت ایجاد و ارتقا برند در برنامه های توسعه اقتصادی دانست. تمایل اکثر شرکتهای صادراتی زعفران ایران به معامله با وارد کنندگان عمده خارجی، عدم آشنایی تولیدکنندگان به عرصه اصولی، نبود نظارت دقیق و مکانیزهای کنترل بازار و عدم شناخت کافی از کانالهای موثر بازاریابی در کشور های هدف از دیگر عوامل افزایش حضور دلالان و واسطه ها در بازارهای زعفران ایران می باشد. این فرضیه در شرایط مطلوب نیز بررسی گردید و با میانگین پاسخ ها 1/920 و انحراف معیار 0/229 و سطح معناداری 0/000تایید گردید و بجز برگزاری جشنواره های گردشگری در مناطق زعفران خیز که احتمال سواستفاده رقبای خارجی را افزایش می دهد، سایر عوامل رابطه معنا دار و مستقیمی با ایجاد و ارتقا برند برای زعفران صادراتی ایران دارد. فرضیه سوم: فقدان حمایت و بسترسازی کافی و مناسب سازمان ها و تشکل های ذیربط برای صادرات زعفران ایران با نام تجاری ایران عامل مهمی در ایجاد نشدن برندهای معتبر ایرانی در بازارهای جهانی زعفران می باشد. این فرضیه با میانگین پاسخ های 2/073 و انحراف معیار 0/268 و سطح معنی داری 0/000 تایید گردید. تحلیل نتایج نشان می دهد در شرایط فعلی جز پرداخت جایزه صادراتی سایر سیاستهای حمایتی نظیر پشتیبانی سازمانهای ذیربط از تولید صادرات زعفران ، تسهیلات اعتباری و سایر مشوق های صادراتی، از تناسب مطلوبی برای ایجاد و ارتقا برند برای زعفران ایران برخوردار نیست. این فرضیه در شرایط مطلوب نیز بررسی گردید و با میانگین پاسخ های 4/134 و انحراف معیار 0/253 و سطح معناداری 0/000 تایید گردید و بجز سازماندهی خرید و فروش توافقی از طریق شبکه تعاونی ها، سایر عوامل رابطه معنا دار و مستقیمی با ایجاد و ارتقا برند برای زعفران صادراتی ایران دارد. فرضیه چهارم: کمبود استفاده از روش های صحیح بازاریابی توسط صادرکنندگان عامل مهمی در عدم ایجاد برندهای معتبر ایرانی در بازارهای جهانی زعفران می باشد. این فرضیه با میانگین پاسخ های 2/318 و انحراف معیار 0/287 و سطح معنی داری 0/000 تایید گردید. تحلیل نتایج نشان می دهد در شرایط فعلی علیرغم حضور صادرکنندگان ایرانی در نمایشگاه های بین المللی، صادرکنندگان زعفران ایران نتوانستند در شناسایی خریداران بالقوه، سلیقه مصرف کنندگان، تشخیص فرصت ها و تهدیدات، درک قوانین تجاری بازار های هدف، تبلیغات مناسب و استفاده از شبکه های توزیع بین المللی موفقیت مناسبی را کسب کنند. این فرضیه در شرایط مطلوب نیز بررسی گردید و با میانگین پاسخ های 4/289 و انحراف معیار 0/282 و سطح معناداری 0/000 تایید گردید و کلیه عوامل رابطه معنا دار و مستقیمی با ایجاد و ارتقا برند برای زعفران صادراتی ایران دارد. در نهایت با استفاده از نتایج تجزیه و تحلیل داده های آماری پژوهش، پیشنهاداتی اجرایی و مدیریتی در جهت بهبود بستر لازم برای صادرات زعفران ایران با برند ایرانی ارائه شده است.